In 12 v. Chr. veroverden de Romeinen het zuidelijke deel van Nederland. Daar leefden toen Germaanse stammen: Batavieren en Cananefaten. Zij werden opgenomen in de Romeinse bestuursstructuur. Forum Hadriani, de (markt)plaats genoemd naar Hadrianus, werd de hoofdstad van het gebied van de Cananefaten. Op Rijswijks grondgebied woonden boeren die hun producten op de markt verkochten. De Cananefaatse cultuur werd beïnvloed door de Romeinen. Dit was te zien aan de huizenbouw en het gebruik van geld. In de vijfde eeuw viel het doek voor het westelijke deel van het Romeinse Rijk. De streek rond Rijswijk was al eerder verlaten.
Het Romeinse Rijk bij het begin van onze jaartelling.
In de laatste eeuwen vóór het begin van onze jaartelling ontstond vanuit Italië het grote en machtige Romeinse Rijk. De Romeinse keizers, met hun goed getrainde legers, veroverden in korte tijd half Europa, Noord-Afrika en een deel van het Nabije Oosten.
In 57 v. Chr. trokken de soldaten van de Romeinse veldheer Julius Caesar het huidige België binnen. Ongeveer 45 jaar later arriveerden zij in het zuidelijk deel van Nederland, waar op dat moment Germaanse stammen waren gevestigd. In het oosten woonden de Batavieren en langs de kust leefden de Cananefaten. De bedoeling van de Romeinen was om vanuit Nederland het gebied tot aan de Elbe te veroveren. In het jaar 9 na Chr. deed de veldheer Varus een eerste poging hiertoe. Het werd een enorme nederlaag. De Germanen hielden hun gebied stevig in handen, terwijl Varus 30.000 soldaten verloor. In wanhoop pleegde hij zelfmoord, waarna de Germanen zijn hoofd naar keizer Augustus stuurden. De tegenslag was zo enorm, dat de keizer in vertwijfeling zou hebben uitgeroepen: “Varus, Varus, geef mij mijn legioenen terug!”
De Rijn als grens van het Romeinse Rijk.
Het leed was echter al geleden en de Germanen hielden stand. In 47 na Chr. besloot keizer Claudius zich niet langer bezig te houden met uitbreiding van het Romeinse Rijk. Hij wees de Rijn aan als natuurlijke bovengrens van het Rijk en gaf zijn bevelhebber Corbulo opdracht zich te richten op de verbetering van de verdedigingswerken langs de rivier. Corbulo liet daarop extra forten langs de rijksgrens bouwen, de zogenaamde ‘limes’, om het Rijk te beschermen tegen vijandelijke invallen. Deze vestingen lagen onder andere bij Katwijk, Valkenburg, Leiden, Zwammerdam en Alphen. Het onderwerpen van de Cananefaten was succesvoller verlopen. Na de inval van de Romeinen gingen zij officieel deel uitmaken van de provincie Germania Inferior. Het gebied tussen de Rijn en de Maas heette vanaf dat moment Civitas Cananefatum.
De Cananefaatse leiders bleven in functie, maar kwamen nu onder Romeins toezicht te staan. In de praktijk betekende dit dat de leden van de Cananefaatse elite eigenlijk als Romeinen gingen leven. Ze voerden bijvoorbeeld aparte Cananefaatse legereenheden aan, die meevochten met de legers van de ‘bezetter’.
De hoofdplaats van Civitas Cananefatum was in het huidige Voorburg gevestigd, op de plek waar nu de buitenplaats Arentsburg ligt. In 122 na Chr. bracht de Romeinse keizer Hadrianus een bezoek aan het westelijke deel van zijn Rijk.
Hij schonk bij die gelegenheid de Cananefaatse hoofdplaats het marktrecht, waarna de stad tot Forum (marktplaats) Hadriani werd omgedoopt. Er ontstond een levendige handel in het gebied van de Cananefaten, die vóór de komst van de Romeinen alleen van landbouw hadden geleefd. Wat ze zelf niet verbouwden, ruilden ze met mensen in de buurt. Nu kwam er geld in de omloop, waar spullen mee gekocht konden worden. Steeds vaker kwamen die goederen van ver over de grens.
Mijlpaal in 1963 in Rijswijk gevonden.
Voor succesvolle handel moest een marktplaats natuurlijk goed bereikbaar zijn. Forum Hadriani had een gunstige ligging. Je kon er eenvoudig heen reizen over land. Langs de kant van de weg stonden mijlpalen waarop precies de afstand tot het Forum stond te lezen. De markt was ook over het water te bereiken. Forum Hadriani lag immers aan de Fossa Corbulensis. Dit kanaal tussen de Oude Rijn en de Maas werd rond 45 na Chr. Aangelegd door de Romeinse veldheer Corbulo. Het was in eerste instantie gegraven voor het transport van legertroepen en materieel, omdat de zeeroute daarvoor te gevaarlijk was. Maar het kanaal werd ook gebruikt om handelsgoederen van en naar het Forum te brengen. Forum Hadriani was één van de belangrijkste steden in Romeins Nederland. In de hoogtijdagen woonden er ruim duizend mensen in de stad. Voedsel voor de bevolking was er genoeg. Op Rijswijks grondgebied lagen immers meerdere boerderijen, onder andere op het terrein dat als ‘de Bult’ bekend staat. In dit deel, achter de huidige Sir Winston Churchilllaan, hebben tussen ongeveer 30 en 275 na Chr. mensen gewoond die zich in leven hielden met veeteelt en akkerbouw. Tot het jaar 150 na Chr. bouwden zij huizen van hout, riet en leem. Daarna gebruikten ze ook stenen. En al woonden er door de jaren heen steeds maar zo’n 18 mensen bij elkaar, toch stond er op het terrein een eenvoudige tempel. Men vertrouwde op de goden voor een goede oogst.
Kopie van de beroemde Peutinger kaart, uit de derde eeuw. In de rode cirkel staat Forum Hadriani.
In Rijswijk stonden veel Romeinse huizen
De boerderijen hadden een ruime opzet. Ze waren rond de zes meter breed en soms wel tot 38 meter lang. De bewoners deelden de ruimte met koeien, paarden, schapen, geiten en varkens. Rond de boerderijen groeiden waarschijnlijk tarwe, rogge en gerst. Die producten werden op het Forum Hadriani verkocht. Het geld dat de boeren daarmee verdienden, kon weer gebruikt worden om bijvoorbeeld aardewerk te kopen, uit het buitenland. Zo vermengden de lokale en de Romeinse cultuur zich meer en meer.
Ook in de bouwstijl was dat zichtbaar. Inheemse materialen maakten steeds vaker plaats voor Romeinse. De rieten dakbedekking werd in de derde eeuw vervangen door dakpannen en op de binnenmuren verschenen Romeinse schilderingen. De huizen op de Bult werden in de loop der jaren steeds moderner. Aan het eind van de tweede eeuw werd een centraal verwarmingsysteem uitgevonden.
Er woonden duizenden mensen in en rond Forum Hadriani
Reconstructie van de 'Rijswijkse' boerderij in het Archeon in Alphen aan de Rijn. (Intussen al weer afgebroken).
Twee mijlpalen gevonden in Wateringse Veld.
In de kelder van het huis stookte men een vuurtje. De hitte die daar vanaf kwam, stroomde door een buizenstelsel in de muur zodat het lekker warm werd in de kamers. Natuurlijk had niet iedereen geld voor dit soort luxe. Alleen de elite kon van dit comfort genieten.
Buiten de nederzetting op de Bult waren er nog meer plaatsen bewoond. Rijswijk stond vol met Romeinse huizen. Bij het Wilhelminapark bijvoorbeeld, en in de Hoekpolder. Ook bij de Verzoeningskerk, het Haantje en de Tubasingel stonden kleine boerenbedrijven. Waarschijnlijk leefden hier de Cananefaatse veteranen uit het Romeinse leger, die als dank voor hun inzet een stuk grond kregen. De opbrengst van het land diende als een soort pensioen. Door de aanwezigheid van het Forum Hadriani waren de oud-strijders verzekerd van voldoende inkomsten, want daar woonden mensen genoeg om hun voedsel aan te kunnen verkopen.
Hadrianus.
Op de beroemde Peutinger kaart, uit de derde eeuw, staat Forum Hadriani.
Tegen het einde van de vierde eeuw raakte het West-Romeinse Rijk ernstig verzwakt. Complete volkeren trokken met honderdduizenden tegelijk de Romeinse gebieden binnen. Tegen volksverhuizingen van deze omvang konden de Romeinen geen weerstand bieden. De streek rond Rijswijk was aan het einde van de derde eeuw al zo goed als verlaten, na verschillende invallen van Frankische troepen uit het noorden. In de vijfde eeuw na Chr. viel het doek definitief voor het westelijke deel van het Romeinse Rijk. In Rijswijk zijn veel resten gevonden uit de Romeinse periode. Potscherven, fundamenten van huizen, munten, zelfs een uniek zalfflesje. Een bijzondere vondst was in 1963 die van de mijlpaal bij de Henriëtte Roland Holstlaan, waarop de naam van het Forum Hadriani staat vermeld. Later zijn er nog enkele mijlpalen gevonden bij de aanleg en bouw van de Haagse wijk Wateringse Veld. Verschillende vondsten zijn te zien in het Museum Rijswijk en in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden. Er moeten in de Romeinse periode duizenden mensen gewoond hebben in en rond het Forum Hadriani. Er zijn er dus ook veel gestorven. Bij Romeinse steden was het gebruikelijk dat de grafvelden direct buiten de nederzetting lagen, naast de weg. Vreemd genoeg zijn de graven van de vroege bewoners uit de buurt van Rijswijk tot op heden niet ontdekt.
Rond 500 na Christus is het West-Romeinse Rijk uit elkaar gevallen.
Het Oost-Romeinse Rijk bleef bestaan tot 1453, toen de hoofdstad Constantinopel door de Turken werd veroverd.
Verder lezen: